W świetle obowiązujących przepisów podstawą prowadzenia postępowania egzekucyjnego jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności (art. 776 kodeksu postępowania cywilnego) . Postępowanie takie zmierza bezpośrednio do zaspokojenia roszczeń wierzyciela, czyli do uzyskania świadczenia, do którego dłużnik został zobowiązany względem wierzyciela. Nadto komornik może prowadzić postępowanie zabezpieczające, którego celem jest zabezpieczenie wykonalności orzeczenia, które ma zapaść w przyszłości w postępowaniu rozpoznawczym. Tytułem zabezpieczenia jest m.in. Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym lub wyrok sądu gospodarczego wydany w I instancji.

Sam wniosek o wszczęcie postępowania kierowany do organu egzekucyjnego powinien spełniać wymogi określone w art. 126 kpc oraz art. 797 kpc. Zgodnie z art. 797 kpc we wniosku egzekucyjnym należy wskazać świadczenie, które ma być spełnione oraz sposoby egzekucji. Warunkiem najsprawniejszego i najszybszego osiągnięcia celu postępowania jest wskazanie przez wierzyciela majątku dłużnika, do którego należy skierować czynności (art. 801 kpc a contrario ) np. przy egzekucji z wynagrodzenia - wymienić pracodawcę dłużnika, u którego należy dokonać zajęcia wynagrodzenia za pracę, wierzytelności zasiłku chorobowego lub wierzytelności z tytułu umowy zlecenia (umowy cywilnoprawnej).

W przeciwnym razie - stosownie do treści art. 130 kpc poprzez art. 13 § 2 kpc oraz art. 797 kpc w zw. z art. 801 kpc a contrario - komornik wezwie wierzyciela do uzupełnienia wniosku o wszczęcie egzekucji poprzez wskazanie wszystkich znanych wierzycielowi danych dłużnika (NIP, Pesel/Regon, nr dowodu osobistego/nr KRS) oraz jego składników majątkowych, do których należy skierować egzekucję pod rygorem zawieszenia z urzędu postępowania - w zakresie sposobów egzekucji, w ramach to których wierzyciel nie wskazał konkretnego majątku dłużnika.

Oznacza to, że zadaniem komornika sądowego jest prowadzenie postępowania egzekucyjnego jedynie w granicach zawnioskowanych sposobów egzekucji oraz z majątku wskazanego przez wierzyciela. Komornik bowiem nie jest zobowiązany do prowadzenia z urzędu dochodzeń mających na celu ustalenie majątku dłużnika. Taki obowiązek nałożony jest na komornika jedynie w sprawach o egzekucję świadczeń alimentacyjnych (art. 1086 kpc) oraz przy egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania w sprawach cywilnych (rozp. Min. Spr. z dn. 09-03-2006 r. Dz. U. nr 42, poz.288) .

Dłużnik nie ma obowiązku udzielania komornikowi informacji w trybie art. 801 kpc, a komornik sądowy nie ma możliwości aby zmusić dłużnika do wyjawienia majątku w toku egzekucji (brak bowiem sankcji za nieudzielanie wyjaśnień). Taką możliwość ma jedynie Sąd w postępowaniu o wyjawienie majątku stosownie do treści art. 913 kpc.

Zgodnie zaś z treścią art. 7971 kpc wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwania majątku dłużnika za wynagrodzeniem. Organ egzekucyjny zwróci się w takim wypadku w trybie art. 761 kpc oraz art. 2 ust. 5 uksie do wybranych przez wierzyciela urzędów (m.in. ZUS, US) o udzielenie informacji o majątku dłużnika - w zakresie wskazanych sposobów egzekucji. Nadto wystąpienie do określonych uczestników postępowania stosownie do okoliczności sprawy (m.in. Spółdzielni Mieszkaniowych, Zarządów Wspólnot Mieszkaniowych, Urzędów prowadzących rejestry gruntów, Instytucji Finansowych) uzależnione jest od złożenia stosownego zlecenia poszukiwania majątku.

Warunkiem podjęcia przez komornika czynności w ramach zlecenia poszukiwania majątku jest łączne: 1) zlecenie tej czynności komornikowi (dorozumiany wniosek o wystąpienie do poszczególnych instytucji) , 2) uiszczenie opłaty stałej z art. 53a uksie, 3) uiszczenie zaliczek na wydatki określonych w art. 39 ust. 2 pkt 7 uksie - jako kosztów związanych z uzyskaniem informacji, w tym m.in.: do ZUS, wydziałów geodezji, US, Biur Ewidencji Ludności, danych z bazy MSWiA - CEPIK, itp.

Jak wynika z przepisu art. 799 kpc wierzyciel może w jednym wniosku wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi, jednakże jest to norma adresowana do wierzyciela, natomiast zgodnie z zasadą dyspozycyjności obowiązującą w postępowaniu egzekucyjnym, komornik obowiązany jest prowadzić postępowanie egzekucyjne w zakresie wszystkich sposobów egzekucji wskazanych przez wierzyciela i jest związany treścią wniosku egzekucyjnego. Wniosek egzekucyjny oraz treść tytułu wykonawczego wyznaczają granice działań Komornika Sądowego, a obowiązujące przepisy prawa nie dają Komornikowi Sądowemu swobody w zakresie wyboru sposobu egzekucji.

W sytuacji, gdy wierzyciel w wyniku prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej wierzytelności, może zwrócić się do sądu ogólnej właściwości dłużnika z wnioskiem o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku (art. 913 i n. kpc) , gdyż Komornik Sądowy nie jest organem właściwym rzeczowo i funkcjonalnie do podejmowania i prowadzenia tego typu postępowania.

Legitymację procesową uprawniającą do działania w postępowaniu egzekucyjnym posiadają jedynie strony, czyli podmioty określone w tytule wykonawczym jako wierzyciel i dłużnik oraz ich pełnomocnicy (art. 86 kpc). Oznacza to, iż postępowanie egzekucyjne może być wszczęcie i prowadzone jedynie przeciwko podmiotom zobowiązanym w tytule wykonawczym do świadczenia. Zgodnie zaś z art. 91 pkt 2 kpc - pełnomocnictwo procesowe obejmuje z mocy samego prawa umocowanie do wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji.

Jednakże - jak wynika z art. 89 kpc w zw. z art. 126 § 1 pkt 4 kpc - pełnomocnik obowiązany jest przy pierwszej czynności dołączyć pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji jest pierwszą czynnością w tym postępowaniu, dlatego też może być dokonana jedynie przez osobę, która należycie udokumentuje swoją legitymację w tym zakresie. Nawet jeżeli pełnomocnictwo procesowe złożone zostało do akt sprawy we właściwym Sądzie - fakt ten nie musi być znany organowi egzekucyjnemu, który nie może dać wiary niepotwierdzonym (odpowiednim dokumentem) zapewnieniom pełnomocnika, którego umocowanie do działania w sprawie mogło już wygasnąć lub zostać odwołane.

Ponadto pełnomocnictwo procesowe może być udzielone jedynie przez osobę posiadającą w tym zakresie czynną legitymację, co w odniesieniu do osób prawnych pociąga za sobą zapytanie o sposób reprezentacji takiego podmiotu. Dlatego też oprócz pełnomocnictwa niezbędny jest także odpis z właściwego rejestru, wskazujący na osoby umocowane do składania oświadczeń woli w imieniu wierzyciela.

Zgodnie z art. 788 kpc - zmiana podmiotów po stronie uprawnionej lub zobowiązanej do świadczenia wymaga potwierdzenia dokonanego na tytule wykonawczym w postaci nowej klauzuli wykonalności nadanej przez sąd - co pozwalałoby na wszczęcie i prowadzenie egzekucji na rzecz lub przeciwko podmiotom innym niż wymienione pierwotnie w tytule. Odnosi się to zarówno do sytuacji, w której przejście praw lub obowiązków nastąpiło przed nadaniem tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności jak i wtedy, gdy taka klauzula była już nadana. Takie właśnie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4.08.1992 r. (III CZP 94/92, OSNCP 1993/3 poz. 32) , w której stwierdził, iż: dopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności także w przypadku, gdy przed przeniesieniem wierzytelności - na wniosek zbywcy - sąd już nadał na jego rzecz tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wykonalności.

W obecnych warunkach ekonomicznych, zważywszy na specyfikę obrotu towarowego, spełnianie świadczeń na rzecz wierzycieli odbywa się w coraz szerszym zakresie za pośrednictwem banków. Jeżeli spełnienie świadczenia za pośrednictwem banku występuje w formie tzw. obrotu bezgotówkowego, to przyjmuje się, że spełnienie świadczenia następuje w dniu uznania rachunku bankowego wierzyciela, o ile strony nie umówiły się inaczej. Inaczej jest jednak wówczas, gdy zaspokojenie wierzyciela następuje w drodze egzekucji, a wyegzekwowane pieniądze na konto wierzyciela organ egzekucyjny przekazuje za pośrednictwem swego konta. Zauważyć należy, że organ egzekucyjny (komornik) egzekwując należność, wystawia dłużnikowi pokwitowanie sporządzone w formie dokumentu urzędowego (art. 815 kpc) . Dokument taki stosownie do treści art. 244 § 1 kpc stanowi dowód tego co zostało w nim urzędowo zaświadczone, a co za tym idzie korzysta on z domniemania prawdziwości. Wystawiając pokwitowanie komornik czyni to samodzielnie, nie zaś z umocowania wierzyciela, w tym zakresie nie jest on pełnomocnikiem wierzyciela. W konsekwencji wystawione przez niego pokwitowanie jest zbieżne w skutkach z pokwitowaniem wystawianym przez samego wierzyciela, o którym mowa w art. 462 kc. W obrocie bankowym natomiast nie może być oczywiście mowy o pokwitowaniu w takiej postaci, na jaką wskazują powołane przepisy. Funkcję pokwitowania w przypadku egzekwowania wierzytelności z rachunku bankowego spełniają dokumenty obrazujące stan konta (wyciągi). W obu tych sytuacjach dłużnik dysponuje dokumentem o zwolnieniu się z zobowiązania. To zaś oznacza, że z chwilą wystawienia go następuje zaspokojenie wierzyciela.

Pozwala to skonstatować, że jeżeli komornik prowadzi egzekucję z rachunku bankowego dłużnika - spełnienie świadczenia na rzecz wierzyciela następuje w chwili uznania rachunku bankowego komornika. Na takim właśnie stanowisku stanął Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 6.07.1999 r. sygn. II CKN 394/98.

Organ egzekucyjny - w zakresie obliczenia wysokości kwot należnych wierzycielowi - związany jest jedynie granicami załączonego tytułu wykonawczego, a nie wyliczeniami dokonanymi niejednokrotnie w tej mierze przez wierzyciela. W przypadku kwestionowania przez wierzyciela wyliczeń dokonanych przez Komornika Sądowego, istnieje możliwość zwrócenia się do Sądu Rejonowego, przy którym działa Komornik ze skargą na postanowienie w przedmiocie ustalenia kosztów postępowania - o czym wierzyciel zostaje pouczony w powyższym postanowieniu.

Obecnie właściwość rewirów komorniczych pokrywa się z właściwością sądów rejonowych, przy których działają komornicy. Z uwagi zatem na fakt, iż w jednym rewirze może działać kilku komorników, wybór jednego z nich jako właściwego przysługuje wierzycielowi. W tak prowadzonej sprawie na wierzycielu spoczywa obowiązek uiszczania zaliczek na powstałe wydatki (głównie korespondencję wysyłaną przez komornika listem poleconym za potwierdzeniem odbioru) . Komornik może uzależnić podjęcie czynności od uiszczenia powyższych zaliczek, które to finalnie obciążać będą dłużnika.

Nadto wierzyciel może wybrać do prowadzenia sprawy innego komornika (tj. z innego rewiru - w tym także z innego sądu apelacyjnego) . W tej sytuacji (oprócz wspomnianych zaliczek) koszty działania komornika poza jego rewirem nie mogą obciążać dłużnika. Opłaty te - diety, koszty przejazdu, noclegu komornika i innych osób uczestniczących w czynnościach - ponosi bezzwrotnie wierzyciel. Wysokość kosztów działania komornika poza jego rewirem nie jest ustalona przepisami prawa, stąd zarówno ich minimalna, jak i maksymalna wysokość zależy od decyzji komornika.